ผ้าทอมือ

ผ้าเช็ดปาก: ผ้าทออ่างศิลา

ผ้าทออ่างศิลาเป็นผ้าที่มีชื่อเสียงมาแต่โบราณมีทั้งผ้าชื่น ผ้าขาวม้า ผ้าเช็ดปาก ผ้าโสร่ง ซึ่งเป็นผ้าฝ้ายโดยเฉพาะผ้าเช็ดปาก ซึ่งเป็นที่นิยมชมชอบช่องคนทั่วไป ไม่เพียงคนในภาคตะวันออกเท่านั้น แต่เป็นที่นิยมของชาวพระนครด้วย

ผ้าทออ่างศิลานี้มีความเป็นมายาวนาน ส่วนใหญ่ทอผ้าเป็นผ้าพื้นมีลวดลายในเนื้อผ้า

เช่น ลายดอกพิกุล ลายราชวัตร เป็นต้น โดยเฉพาะผ้าเช็ดปากนี้เป็นผ้าพื้นสีแดง

เมื่อเปื้อนลงบนผ้าสีแดงก็จะกลมกลืนดูไม่เป็นสีด่าง จึงเป็นที่นิยมมากนอกจากนี้ยังมีเนื้อผ้านุ่ม ซึ่งเป็นผลมาจากกรรมวิธีการหมักเส้นด้ายที่เป็นกรรมวิธีเฉพาะของชาวอ่างศิลา จึงเหมาะแก่การเช็ดปาก ในจดหมายเหตุพระราชกิจรายวัน พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว กล่าวถึงเหตุการณ์เมื่อวันศุกร์ขึ้น ๑๓ ต่ำ เตือน ๗ ปีมะโรง โทศก จุลศักราช ๑๒๔๒ (พ.ศ.๒๔๒๓) เมื่อคราวที่

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จประพาสเกาะสีชัง เมืองชลบุรี ได้เสด็จพระราชดำเนินโดยเรือพระที่นั่งมายังอ่างศิลา ซึ่งถือเป็นสถานตากอากาศสำคัญในสมัยนั้น ในการนี้พระไพรัชพากย์ภักดี (ทวน บุนนาค) นำราษฎรเฝ้าอ่างศิลากทูลเกล้าฯ ถวายผ้าเช็ดปากผ้าทออ่างศิลา และได้เสด็จประพาสตลาดอ่างศิลา และวัดอ่างศิลาดังความว่า

เวลาตี ๑๑ คืนนี้ ออกเรือพระที่นั่งเวสาตรีแต่กาะสีชังมาอ่างศิลาโมงเศษ ถึงเวลาเช้า ๒ โมงเสด็จทรงเรือโบตพร้อมด้วยข้างใน ไปรับข้างในเรือนฤเบนทรแล้ว เสด็จขึ้นสะพานฉนวนอ่างศิลา พระไพรัชนำฝ้าถวายผ้าพื้นผ้าเช็ดปาก แล้วเสด็จประพาสตลาดซื้อของต่างๆ แล้วอ้อมไปเข้าวัดอ่างศิลา แล้วกลับมาแวะทอดพระเนตรค่ายหลวง เสด็จขึ้นไปเก็บมะม่วงในสวนจนเช้าโมงเสด็จกลับมาลงเรือ ขรัวยายอิ่มมาคอยเฝ้าอยู่ที่สะพาน แวะตรัสด้วยครู่หนึ่งเสด็จกลับ

นับเป็นเกียรติประวัติของผ้าเช็ดปากของชาวบ้านอ่างศิลา ที่ครั้งหนึ่งเคยได้ทูลเกล้าฯ ถวายพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว นอกจากนี้ ในเวลาต่อมาชาวบ้านอ่างศิลายังได้รับพระมหากรุณาธิคุณจากสมเด็จพระศรีสวรินทิรา บรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า ทรงอุปภัมต์ชาวบ้านที่ทอผ้าอ่างศิลา เมื่อคราวที่เสด็จมาประทับ ณ พระตำหนักที่ศรีราชา และต่อมาได้พัฒนาไปสู่การตั้งโรงทอจำหน่ายในวัง จนเป็นที่นิยมและรู้จัก “ผ้าทอ” อันอย่างแพร่หลายในหมู่ชาววัง

อภิลักษณ์ เกษมผลกูล

ผู้ช่วยศาสตราจารย์ประจำสาขาวิชาภาษาไทย คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล, ประธานกรรมการบริหาร "เรือนมหาสวัสดี" พิพิธภัณฑ์คลองมหาสวัสดิ์และหอวรรณกรรม และประวัติศาสตร์ภาคกลางและภาคตะวันออก